Otyłość - czy jest niebezpieczna?

Otyłość i nadwaga to istotny problem zdrowotny, który również w naszym kraju zaczął gwałtownie przybierać na sile. Zarówno otyłość, jak i nadwaga mogą występować u osób w każdym wieku - nie tylko u dorosłych, ale i u młodzieży oraz małych dzieci. Znajomość najczęstszych przyczyn i skutków otyłości jest kluczowa, dlatego też postanowiliśmy omówić dziś ten temat nieco szerzej.

Spis treści:

1. Czy otyłość to choroba?
2. Jak rozpoznać otyłość?
3. Co powoduje otyłość?
4. Jakie są potencjalne skutki otyłości?
5. Gdzie leczy się otyłość?
6. Leczenie otyłości a operacja bariatryczna
7. WHO a otyłość u dorosłych

Czy otyłość to choroba?

Otyłość jest aktualnie uważana za jedną z najczęstszych chorób przewlekłych, w której nadmierna ilość tkanki tłuszczowej negatywnie wpływa na funkcjonowanie zarówno pod względem fizycznym, jak i psychicznym, będąc zagrożeniem dla zdrowia. Jest to także choroba cywilizacyjna: według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), w 2018 roku otyłość dotykała około 400 milionów dorosłych, zaś z nadwagą mierzyło się aż 1,6 miliarda osób. Problem ten dotyczy nie tylko dorosłych, ale także coraz młodszych dzieci. Dane WHO wskazują, że ponad 10% dzieci i młodzieży na świecie boryka się z nadwagą i otyłością - w samej Polsce odnotowano trzykrotny wzrost liczby dzieci z nadmierną masą ciała w ciągu ostatnich 20 lat. Aktualnie zajmujemy piąte miejsce na świecie, jeśli chodzi o wzrost częstości występowania nadwagi i otyłości wśród najmłodszych.

Umów e-wizytę

Jak rozpoznać otyłość?

Co to jest otyłość i kiedy można stwierdzić, że ktoś jest otyły? U osób dorosłych otyłość występuje, gdy indeks masy ciała (BMI) przekracza 30. Zależnie od wartości BMI można wyróżnić:

●     otyłość I stopnia przy BMI od 30 do 34,9

●     otyłość II stopnia przy BMI od 35 do 39,9

●     otyłość III stopnia, zwana otyłością olbrzymią, przy BMI powyżej 40.

Nie oznacza to jednak, że wszystkie wartości BMI poniżej 30 są prawidłowe. Przy BMI w przedziale od 25 do 29,9 mówi się o nadwadze. Nieleczona nadwaga, bez zmiany nawyków żywieniowych i wprowadzenia aktywności fizycznej, szybko przekształca się w otyłość, prowadząc tym samym do poważnych konsekwencji zdrowotnych. W diagnostyce otyłości istotna jest również zawartość tkanki tłuszczowej. Jeśli u kobiet przekracza ona 30% masy ciała, a u mężczyzn 25% masy ciała, jest to kryterium pozwalające na rozpoznanie otyłości. Pomocny jest także pomiar obwodu talii, który służy do oceny ryzyka metabolicznego i chorób sercowo-naczyniowych, a także do stwierdzenia występowania poszczególnych typów otyłości. Do oceny, czy waga dziecka mieści się w normie, można skorzystać z siatek centylowych opracowanych na podstawie wytycznych WHO - są one dostępne w książeczce zdrowia dziecka lub w internecie. 

Co powoduje otyłość?

Do rozwoju otyłości mogą przyczynić się różne czynniki, takie jak np.warunki środowiska, czy nabyte schorzenia. Wpływ środowiska zewnętrznego odgrywa kluczową rolę w rozwoju otyłości. Dotyczy to czynników, z którymi pacjent ma lub miał kontakt, na przykład w okresie dzieciństwa. 

Do głównych przyczyn otyłości zaliczają się zwłaszcza:

●     niewłaściwe nawyki żywieniowe, takie jak spożywanie wysokoprzetworzonej żywności, produktów bogatych w cukry i tłuszcze oraz ubogich w błonnik pokarmowy,

●     brak aktywności fizycznej,

●     długotrwałe przekraczanie zapotrzebowania energetycznego organizmu,

●     zaburzenia hormonalne,

●     przyjmowanie niektórych leków,

●     doświadczanie przewlekłego stresu,

Zaburzenia emocjonalne mogą wpływać na rozwój otyłości, związanej z problemami odżywiania. Pacjent może przestać dbać o posiłki lub przywiązywać do nich zbyt dużą wagę z powodu braku akceptacji siebie, trudności w radzeniu sobie z emocjami i przewlekłym stresem. Ponadto, jedzenie może służyć jako sposób na rozładowanie nagromadzonego napięcia. 

Najczęstsze zaburzenia emocjonalne, które mogą prowadzić do otyłości, to m.in.:

●      trudności w zaspokajaniu potrzeb psychicznych w zdrowy sposób, 

●      obniżenie samooceny i nastroju prowadzące do depresji, 

●      uzależnienie od jedzenia, 

●      zespół kompulsywnego jedzenia (BED), który charakteryzuje się napadami objadania się,

●      zespół nocnego jedzenia (NES), w którym pacjent odczuwa niechęć do jedzenia rano, ale ma skłonności do objadania się wieczorem.

Jakie są potencjalne skutki otyłości? 

Otyłość wiąże się z nadmiernym nagromadzeniem tkanki tłuszczowej. Komórki tłuszczowe są aktywne metabolicznie, co zaburza równowagę procesów zachodzących w organizmie - w ten sposób powstaje stan zapalny i wzrasta ilość wolnych kwasów tłuszczowych we krwi, powodując insulinooporność, która bardzo często towarzyszy otyłości.

Zaburzenia metaboliczne związane z otyłością prowadzą do licznych powikłań, takich jak:

●     stan przedcukrzycowy, czyli nieprawidłowa glikemia na czczo (IFG) oraz nieprawidłowa tolerancja glukozy (IGT),

●     cukrzyca typu IIl

●     choroba wątroby niezwiązana z nadużywaniem alkoholu,

●     choroby sercowo-naczyniowe, takie jak nadciśnienie tętnicze, zespół wieńcowy i udar mózgu,

●     uszkodzenie nerek,

●     zaburzenia hormonalne, które mogą dotyczyć hormonów płciowych i prowadzić do niepłodności, obniżenia stężenia hormonu wzrostu oraz zwiększenia poziomu hormonu TSH produkowanego przez tarczycę,

●     nowotwory - u kobiet otyłość często przyczynia się do rozwoju raka endometrium, piersi i pęcherzyka żółciowego, podczas gdy u mężczyzn może prowadzić do powstawania gruczolakoraka przełyku, raka tarczycy oraz jelita grubego.

Otyłość negatywnie wpływa również na inne funkcje organizmu. Powikłania otyłości mogą obejmować:

●     kamicę żółciową,

●     bezdech senny obturacyjny,

●     astmę,

●     wysiłkowe nietrzymanie moczu,

●     zaburzenia na tle psychicznym, takie jak depresja i zaburzenia lękowe,

●     chorobę zwyrodnieniową stawów, zwłaszcza stawów biodrowych, kolanowych i kręgosłupa.

Gdzie leczy się otyłość?

Jeśli waga wskazuje na otyłość, warto skonsultować się ze specjalistą, który oceni przyczyny tego stanu. W zależności od sytuacji, specjalista może zalecić odpowiednie leczenie lub zmianę stylu życia, aby poprawić stan zdrowia pacjenta i zapobiec wystąpieniu innych chorób w przyszłości. Jeśli sam pacjent chce, specjalista może również pomóc w osiągnięciu bezpiecznego dla zdrowia i korzystnego dla samopoczucia psychicznego poziomu masy ciała. 

Leczenie otyłości często wymaga wielotorowego podejścia. Przyczyny otyłości często leżą w zaburzeniach endokrynologicznych, takich jak niedoczynność przysadki mózgowej, niedoczynność tarczycy, niedobór hormonów płciowych u mężczyzn (hipogonadyzm), nadczynność nadnerczy lub nadczynność tarczycy. U kobiet, otyłość często występuje w połączeniu z insulinoopornością oraz zespołem policystycznych jajników (PCOS). Niektóre zaburzenia hormonalne mogą również pośrednio wpływać na otyłość, na przykład hiperprolaktynemia, która zwiększa apetyt na słodycze i prowadzi do wzrostu masy ciała.

Kiedy lekarz pierwszego kontaktu lub endokrynolog zleci badania i okaże się, że potrzeba gruntownej zmiany nawyków żywieniowych w celu rozwiązania problemów zdrowotnych, warto skorzystać również z wsparcia dietetyka. Jeśli lekarz stwierdzi, że nadwaga ma podłoże genetyczne, co często wiąże się z niekontrolowanym apetytem, również wskazane jest skonsultowanie się z dietetykiem lub psychodietetykiem. Specjalista ten będzie mógł przygotować plan posiłków dostosowany do stanu zdrowia i preferencji kulinarnych pacjenta. Oprócz tego, pomoże zidentyfikować co warto jeść, a czego unikać, jakie potrawy włączyć do codziennego menu, a także jakie produkty mogą zastąpić słodycze, przekąski czy jedzenie typu fast food, które szkodzą zdrowiu i sylwetce. 

Psychoterapia może być również pomocna w przypadku otyłości wynikającej z problemów emocjonalnych. Niektórzy pacjenci sięgają po jedzenie wysokokaloryczne w trudnych chwilach jako sposób radzenia sobie ze stresem. Psychoterapeuta będzie pełnił rolę wsparcia podczas leczenia tych zaburzeń, pomagając w zmianie stylu życia i nauki alternatywnych strategii radzenia sobie ze stresem. 

Leczenie otyłości a operacja bariatryczna

W niektórych przypadkach, kiedy wszystkie inne metody zawodzą, jedyną szansą na powrót do zdrowia może okazać się operacja bariatryczna. Lekarz bariatra zajmuje się głównie leczeniem skrajnej otyłości, szczególnie u pacjentów z II i III stopniem otyłości, którzy mają wskaźnik masy ciała BMI powyżej 35 i 40 odpowiednio. W tych przypadkach samodzielna redukcja masy ciała poprzez aktywność fizyczną i dietę może nie przynieść efektów. 

Chirurgiczne leczenie otyłości polega na zastosowaniu metody po zapoznaniu się z dokumentacją medyczną pacjenta oraz przeprowadzeniu wywiadu mającego na celu zrozumienie problemu i ocenę skuteczności podejmowanych działań w walce z otyłością. Jednym z popularniejszych zabiegów bariatrycznych jest założenie balonu żołądkowego: procedura polega na wprowadzeniu do żołądka silikonowego balonu i wypełnieniu go solą fizjologiczną. Balon częściowo zajmuje miejsce w żołądku, powodując zmniejszenie objętości. Zabieg jest wykonywany w znieczuleniu, co sprawia, że jest całkowicie bezbolesny. Po zabiegu należy jednak przestrzegać ścisłych zaleceń lekarza dotyczących diety i aktywności fizycznej, aby przyniósł on oczekiwany skutek.

WHO a otyłość u dorosłych

Według ustalonej przez Światową Organizację Zdrowia definicji, otyłość występuje, gdy organizm gromadzi nadmiar tkanki tłuszczowej, prowadząc tym samym do rozwoju innych chorób. Według WHO, otyłość dotyczy nawet ponad 20% populacji (21,5% mężczyzn i 24,5% kobiet). Należy jednak podkreślić, że zarówno nadwadze, jak i otyłości można zapobiegać - warto rozpocząć zmiany wprowadzając w życie kilka zdrowych nawyków. Jak zadbać prawidłowo o swoje zdrowie? 

●      Ogranicz spożycie tłustych i wysokokalorycznych produktów, takich jak chipsy, frytki i słodycze, jednocześnie zwiększając spożycie owoców, warzyw, roślin strączkowych, produktów pełnoziarnistych i orzechów. Pamiętaj, że to, co jesz, ma wpływ na twoje zdrowie; 

●      Zwiększ aktywność fizyczną - minimum 250 minut umiarkowanej aktywności tygodniowo. Zacznij stopniowo i skonsultuj się z lekarzem, jeśli nie ćwiczyłeś wcześniej lub masz jakieś problemy zdrowotne; 

●      Prowadź zdrowy tryb życia - rzuć palenie i zmniejsz spożycie alkoholu. Pamiętaj, że dbanie o siebie jest kluczowe w zapobieganiu nadwadze i otyłości. Postępuj zgodnie z powyższymi zaleceniami, aby cieszyć się lepszym zdrowiem i jakością życia.